Jak podobne są języki rosyjski i polski?

Pewnie wielokrotnie słyszałeś lub czytałeś o tym, że języki rosyjski i polski są do siebie bardzo podobne i Polak bez trudu może zrozumieć Rosjanina. Takie przekonanie jest dość powszechne, ale czy do końca zgodne z prawdą? Z naszego artykułu dowiesz się, jakie jest rzeczywiste podobieństwo języków rosyjskiego i polskiego.

Wspólne pochodzenie

Języki rosyjski i polski mają tę samą genezę. Należą bowiem do grupy języków słowiańskich, powstałych wskutek rozpadu pierwotnego języka prasłowiańskiego, który według jednych naukowców istniał jeszcze w I połowie I tysiąclecia n.e., zdaniem drugich – zaczął zanikać w II tysiącleciu p.n.e. Jakkolwiek by nie było, wspólne pochodzenie tych języków jest niezaprzeczalnym faktem. Z języka prasłowiańskiego wyodrębniły się w średniowieczu 3 gałęzie: języki południowosłowiańskie, wschodniosłowiańskie i zachodniosłowiańskie. Język rosyjski należy do drugiej, zaś polski – do trzeciej z tych grup.

Już sama geneza języków rosyjskiego i polskiego wskazuje, że muszą być między nimi podobieństwa, które występują w obszarach fleksji, morfologii, fonetyki czy słownictwa. Nie brakuje jednak przy tym i różnic, często bardzo znacznych, jak choćby ta w zapisie między grażdanką, opartą na cyrylicy a alfabetem polskim, który bazuje na alfabecie łacińskim. Aby określić bardziej wiarygodnie stopień podobieństwa języków rosyjskiego i polskiego, trzeba się im dokładniej przyjrzeć.

Gramatyka

Jeśli chodzi o reguły gramatyczne, języki rosyjski i polski są do siebie względnie podobne. Przede wszystkim w obu występuje koniugacja i deklinacja. W przypadku – nomen omen, tej ostatniej, jest jednak istotna różnica. W języku rosyjskim nie występuje wołacz (poza nielicznymi wyjątkami, np. zwrotem [Boże!], zaczerpniętym oczywiście z języka polskiego), a jego funkcję pełni mianownik. Ten z kolei, wraz z pozostałymi przypadkami jest obecny w obu językach. Z powodu tej analogii Polakom stosunkowo łatwo przychodzi nauka odmian przez przypadki rzeczowników rosyjskich.

Zarówno w języku rosyjskim, jak i polskim czasownik występuje w 3 czasach – teraźniejszym, przeszłym i przyszłym i w 3 trybach – oznajmującym, przypuszczającym i rozkazującym, ma też 2 aspekty – dokonany i niedokonany. Podobieństwo widać również w stopniowaniu przymiotników, podziale rzeczowników na żywotne i nieżywotne oraz rozróżnieniu ich trzech rodzajów w liczbie pojedynczej: męskiego, żeńskiego i nijakiego. Trzeba jednak przy tym pamiętać, że niektóre rzeczowniki mają inne rodzaje w obu językach, np. „problem” w języku polskim to rzeczownik rodzaju męskiego, w języku rosyjskim zaś ma rodzaj żeński [problema]. W liczbie mnogiej w języku rosyjskim, w odróżnieniu od języka polskiego, jest natomiast tylko jeden rodzaj: męskoosobowy.

Można pokusić się o stwierdzenie, że gramatyka rosyjska, choć również skomplikowana , jest mimo wszystko nieco łatwiejsza niż polska:  W języku rosyjskim łatwiejsze jest choćby stopniowanie przymiotników. W stopniu wyższym mają one tę samą formę, co przysłówki, np. „szybszy” i „szybciej” to po rosyjsku dokładnie to samo. Dodatkowo nie odmienia się ona przez osoby i rodzaje, a więc można powiedzieć „szybszy”, „szybsza” i „szybsi” przy użyciu tego samego wyrazu. W języku rosyjskim znacznie łatwiej też rozpoznać rodzaj danego rzeczownika. Nawet jeśli rzeczownik ma „męską” formę, bo kończy się na słyszalną w wymowie spółgłoskę, to zapisywany jest ze znakiem miękkim na końcu, co wskazuje na jego żeński rodzaj. W języku polskim jest inaczej, czego przykładami są rzeczowniki „brew”, czy „mysz”. Łatwiejsza jest też fleksja. Odmiana w czasie przeszłym w języku rosyjskim nie uwzględnia bowiem osoby, a więc bierze się pod uwagę jedynie liczbę i rodzaj. Wreszcie czasownik „być” w czasie teraźniejszym jest najczęściej pomijany, a jeśli już się go używa, to okazuje się, że jest on nieodmienny, więc ma tylko jedną formę: bezokolicznika – wyjaśnia lektor języka rosyjskiego ze  Szkoły Języków Obcych Language Pro-Expert z Czechowic.

Fonetyka

Między językami rosyjskim i polskim zachodzą bardzo wyraźne podobieństwa w zakresie fonetyki. Większość głosek występujących w języku rosyjskim funkcjonuje również w polskim systemie fonetycznym. Jednym z wyjątków jest przedniojęzykowozębowa głoska [ł] („ł teatralne”), która jest powszechna w języku rosyjskim, w polskim zaś jest już anachronizmem i można ją usłyszeć co najwyżej w przedwojennych filmach czy na studiach teatralnych.

Podobieństwo fonetyczne słychać oczywiście w wymowie konkretnych słów. Podobnie brzmiące są np. [chljeb] i „chleb”, [moloko] i „mleko”, {srjeda] i „środa”, [subota] i „sobota” [siotka] i „siatka”. Generalnie stosunkowo dużo rosyjskich słów wymawia się bardzo podobnie w języku polskim. Problemy jednak zaczynają się wtedy, gdy słowa są fonetycznie zbliżone, a znaczeniowo odległe…

Fałszywi przyjaciele

Pod tą nazwą kryją się różne słowa, które mimo podobnego lub niemal identycznego brzmienia w językach rosyjskim i polskim, mają odmienne, czasami bardzo odległe znaczenia. Są nazywane fałszywymi przyjaciółmi właśnie dlatego, że często zwodzą zwłaszcza początkujących tłumaczy i innych użytkowników języka. Sugerują im bowiem, że skoro brzmią podobnie, to mają też zbliżone znaczenie. W rzeczywistości znaczą coś zupełnie innego i bywają przyczyną sytuacji kuriozalnych, niezręcznych, a nawet niesmacznych. Takich słów jest mnóstwo, wystarczy przytoczyć kilka przykładów, by zobrazować problem. [Krawat’] w języku rosyjskim to nie „krawat”, tylko „łóżko”. Z kolei [stul] to nie polski „stół”, a…krzesło. Rosyjski [kawjor] wcale nie jest wykwintnym przysmakiem, lecz oznacza „dywan”, a zarazem rosyjski [diwan] to w języku polskim „kanapa”.

Akcent i „akanie”

Mimo wyraźnych podobieństw w wymowie, język rosyjski jest mniej zbliżony do języka polskiego, niż mogłoby się na tej podstawie wydawać. Dlaczego? Przede wszystkim dlatego, że w języku rosyjskim zupełnie inaczej wygląda kwestia akcentu: pada on nie na przedostatnią sylabę, jak w większości słów wymawianych w języku polskim, lecz jest ruchomy. Akcentowana może być wiec dowolna sylaba, wszystko zależy od konkretnego słowa. Jest to o tyle istotne, że zmiana akcentu może się wiązać ze zmianą znaczenia i formy gramatycznej. Niewłaściwie zaakcentowane słowo może być więc źródłem poważnych nieporozumień.

Charakterystyczne dla języka rosyjskiego, a niewystępujące w języku polskim jest „akanie”, czyli wymawianie litery „o” jako głoski „a”. Dzieje się tak w każdej sytuacji, w której sylaba z pierwotnie występującym „o” nie jest akcentowana. W teorii jest to prosta reguła, w praktyce jednak trudna do zastosowania właśnie ze względu na ruchomość akcentu.

Języki polski i rosyjski – podobne czy niepodobne?

Odpowiedź na tak postawione pytanie nie jest łatwa. Szereg podobieństw, o których można przeczytać powyżej wskazuje, że język rosyjski jest raczej podobny do polskiego. Świadczyć o tym może współczynnik różnic w słownictwie z mapy leksykalnych odległości w językach europejskich. Wynosi on 44 %, co sugeruje, że to jednak skala podobieństw jest większa. Tym niemniej do nauki języka rosyjskiego nie należy podchodzić z nastawieniem, że będzie ona łatwa tylko dlatego, że zna się język polski. Jeśli wybierasz się na kurs językowy, weź pod uwagę te wszystkie różnice i niuanse, które zostały wyżej wymienione i pamiętaj o nich w trakcie nauki. Ich świadomość, przy jednoczesnym korzystaniu z ułatwień, jakie daje podobieństwo języków rosyjskiego i polskiego, powinna korzystnie wpłynąć na cały proces edukacyjny.